Historia i galeria

Od drugiej połowy wieku XIII do początku XIX w. kościół św. Marka Ewangelisty był związany ze sprowadzonymi z czeskiej Pragi zakonnikami reguły św. Augustyna, zwanych w Polsce od imienia patrona kościoła “Markami”. Zakonników sprowadził do Krakowa książę Bolesław Wstydliwy w roku 1257. Jego żona – Kinga (późniejsza święta) ufundowała zaś dla nich ten właśnie kościół.

Zgodnie z relacją Jana Długosza pierwsza budowla miała powstać w formie murowej w roku 1263. Jednak badania archeologiczne wskazują na to, iż świątynia z cegły powstała dopiero w początkach XIV wieku. Była to budowla halowa, dwunawowa z wydłużonym prezbiterium. Wielokrotnie świątynię spotykały nieszczęścia. W roku 1397 uległa płomieniom i została częściowo spalona. W roku 1443 gmach został zniszczony przez trzęsienie ziemi. W kolejnych wiekach kościół trawiły pożary. Największe miały miejsce w 1494, 1528, 1544 i 1589 r. Zanim kościół otrzymał ostateczny kształt, w XIV i XV wieku był budowlą halową, a jego ściany zdobiły boczne ołtarze ze świętą Dorotą, Matką Boską i tryptykiem gotyckim przedstawiającym Ukrzyżowanie. W XVI wieku przebudowano korpus kościoła, zmieniając go na budowlę trójnawową. Efekt ten uzyskano poprzez obniżenie naw bocznych, ponad którymi umieszczono empory (zabudowane loże). Wiek XVII przyniósł zmiany we wnętrzu świątyni. Poszerzono wówczas przyziemie wieży, urządzając w niej kaplice, stworzono kaplicę Matki Boskiej Częstochowskiej (wówczas nazywanej kaplicą św. Zofii), ustawiono też nowy monumentalny ołtarz oraz nagrobek Michała Giedroycia. Wiek XVIII to przede wszystkim wkomponowanie w dotychczasową bryłę późnobarokowych ołtarzy bocznych. Na przełomie XVIII i XIX wieku władze austriackie skasowały zakon marków i przeznaczyły świątynię dla księży emerytów. Wówczas kościół zaczał się chylić ku upadkowi. Brak uposażenia zakonnego, zubożenie mieszkańców Krakowa, brak prac renowacyjnych przyczyniały się do niszczenia budowli i jej wyposażenia. Częściowy remont przeprowadzono dopiero w 1841 roku, ale na gruntowną restaurację trzeba było czekać aż do 1894 roku. W roku 1961 Karol Wojtyła powołał tutaj Instytut Liturgiczny (później imienia bł. Michała Giedroycia), a rektor kościoła ks. Wacław Świerzawski przeprowadził renowację świątyni.

 

Wnętrze i architektura

Po wielu przebudowach, spowodowanych między innymi pożarami i trzęsieniem ziemi, kościół otrzymał swój ostateczny kształt w połowie XVI wieku. Jego wnętrze było jeszcze zmieniane w kolejnym stuleciu. Ostatecznie mamy do czynienia z trójnawową bazyliką, z emporami nad nawami bocznymi, posiadającą wydłużone prezbiterium, zamknięte trójboczną ścianą. Świątynia jest orientowana ku wschodowi. Prezbiterium zaś jest flankowane czworoboczną wieżą.

Od strony ulicy Sławkowskiej w arkadowej niszy przedstawiono grupę Ukrzyżowania. Aż do lat osiemdziesiątych XX wieku znajdowały się tu gotyckie rzeźby, które później przeniesiono do świątyni i zastąpiono je kopiami.

Po prawej stronie od głównego wejścia znajduje się wspomina powyżej kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej. Wezwanie to zostało zmienione w połowie XIX wieku. Wcześniej była to kaplica poświęcona świętej Zofii, a opiekowało się nią bractwo świętej Zofii. Pamiątką po poprzedniej patronce jest figura Świętej oraz znajdujący się w antepedium ołtarza jej wizerunek z córkami oraz członkami bractwa. W samym ołtarzu, pochodzącym z połowy XVII wieku, możemy zobaczyć kopię cudownego wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej w srebrnej sukience. Zaś w zwieńczeniu konstrukcji kaplicy przedstawiona jest scena ofiarowania Marii w świątyni Jerozolimskiej. Po prawej stronie wejścia do kaplicy znajduje się z kolei klasycystyczny, wykonany w XVIII wieku, ołtarz świętego Erazma.

Tuż przed nim umieszczono ołtarz błogosławionej Salomei, namalowany w 1846 roku przez księdza Józefa Cholewicza. W zwieńczeniu konstrukcji umieszczono natomiast przedstawienie Zesłania Ducha Świętego.

Sam chór muzyczny ma charakter wczesnobarokowy. Wsparty jest na toskańskich kolumnach. Na jego parapecie umieszczono posągi: świętego biskupa Stanisława i Augustyna oraz anioła.

Nawa główna jest wyższa od naw bocznych, co podkreśla bazylikowy charakter świątyni. Na poszczególnych przęsłach umieszczono barokowe ołtarze, które nawiązują do historii zakonu Marków. Przyjrzymy się im począwszy od pierwszej pary filarów od strony chóru. Po lewej stronie znajduje się ołtarz świętej Anny Samotrzeć, w którego antepedium znajduje się wizerunek Matki Boskiej Bolesnej. Po stronie przeciwnej możemy zobaczyć ołtarz Matki boskiej Bolesnej, gdzie oprócz wizerunku maryjnego umieszczono  postać Chrystusa frasobliwego. Na kolejnych filarach znajdują się kolejne: po lewej – Michała Archanioła, często zasłaniany przedstawieniem Chrystusa Salwatora. Na mensie ustawiono diakonów z zakonu Marków; po stronie prawej znajduje się ołtarz poświęcony świętej Zofii z córkami, z figurami św. Katarzyny i św. Barbary. Ostatnia ze świętych dziewic – Małgorzata umieszczona została na zasuwie ołtarza. Całość kompozycji pochodzi z 1751 roku. Tuż przy łuku tęczowym, po lewej stronie, możemy zobaczyć ołtarz świętego Cyriaka, legendarnego biskupa Jerozolimy, który pomógł cesarzowej Helenie odnaleźć drzewo Krzyża świętego. Patrona adorują postaci świętych: Demetriusza i Salecjusza. Po stronie przeciwnej znajduje się ołtarz świętego Marka Ewangelisty i świętego Kleta, założyciela zakonu. Kleta umieszczono również na mensie ołtarzowej obok świętego Augustyna – twórcy reguły zakonnej. Mamy więc trzy postaci związane z krakowskim zakonem – ojca zgromadzenia, autora reguły i patrona świątyni. Na antepedium ołtarza umieszczono zaś wizerunek tutejszego przeora – świętobliwego Jakuba Sojeckiego.

W nawie północnej możemy oglądać monumentalny ołtarz dedykowany świętej Dorocie. Obraz w nim umieszczony wyszedł spod pędzla Teodora Stachowicza w roku 1849. Patronkę adoruje grupa aniołów, zaś w zwieńczeniu ołtarza znajduje się przedstawienie stygmatyzacji Franciszka. Dalej na północnej ścianie umieszczono grupę Ukrzyżowania. Grupa rzeźb pochodzi z połowy XV wieku i wcześniej znajdowała się w absydzie, na zewnątrz kościoła od strony ulicy Sławkowskiej. W latach osiemdziesiątych została zastąpiona kopiami, zaś oryginalne wizerunki znalazły miejsce w kościele.

Po lewej stronie za grupą ukrzyżowania widzimy wielkoformatowy obraz przedstawiający Ukrzyżowanie. Niegdyś znajdował się w ołtarzu głównym. Wyszedł spod pędzla Łukasza Porębskiego – ucznia Tomasza Dolabelli, około 1618 roku. Po środku nawy znajduje się gotycki, ostrołukowy portal prowadzący do Giedroycianum. Możemy tędy przejść do zespołu pomieszczeń – kaplicy i sal poświęconych bł. Michałowi Giedroyciowi. Po prawej stronie jest wejście do tzw. Białej Sali, w której znajduje się gotycko–renesansowy tryptyk, pochodzący z 1520 roku. Ostatnim pomieszczeniem jest znajdująca się po prawej stronie kaplica Matki Boskiej Giedroyciowej. Centralne miejsce zajmuje tutaj obraz Madonny pochodzący z lat 1450-1460. Zgodnie z przekazami bł. Michał Giedroyć modlił się przed tym właśnie wizerunkiem, Maryi, pochodzącym z XV w. Wizerunek jest w typie Hodegetrii (hodos – droga, Hodegetria, Hodigitria zaś to wskazująca drogę). Maryja wskazuje ręką na Jezusa – Drogę. Ten typ wizerunku rozpowszechnił się w średniowieczu.

Kierując się w stronę prezbiterium, przy samym łuku tęczowym, mijamy po lewej stronie rokokową ambonę. Nadano jej kształt serca, z którego wyrasta krzyż (serce z krzyżem to symbol białych augustianow, marków – nosili go na swoich habitach). Naprzeciwko ambony znajduje się posąg, przedstawiający Michała Archanioła walczącego ze smokiem. Autorem tego powstałego około 1730 roku dzieła jest Baltazar Fontanna.

Na ścianach prezbiterium znajdują się obrazy związane z historią i świętymi czczonymi przez zakon Marków. Na szczególną uwagę zasługuje wizerunek bł. Michała Giedroycia, który wisi nad wejściem do zakrystii. Obraz powstał około 1624 roku i przedstawia klęczącego zakonnika przed krzyżem i wizerunkiem Matki Bożej. W polach bocznych obrazu przedstawiono sceny z życia i cuda, jakie miały miejsce za pośrednictwem naszego Błogosławionego. Obok znajduje się drugi ciekawy wizerunek wybitnych przedstawicieli zakonu: Cyriaka, Kleta, Wentury, Sallicyta, Giedroycia, Marka, Reginalda, Liberiusza, Demetriusza, Koncesa, Hilarego i Salenkusa. Po przeciwnej zaś stronie – męczennicy zakonu Kanoników Regularnych oraz obraz świętej Zofii z córkami.

Po lewej stronie ołtarza głównego możemy zobaczyć  nagrobek bł. Michała Giedroycia. Nagrobek umieszczono w arkadowej wnęce. Został wykonany na początku XVII wieku z marmuru i piaskowca – ma cechy zarówno renesansowe, jak i manierystyczne.

Jeśli chodzi o ołtarz główny – drewniana konstrukcja ołtarza głównego została wykonana w latach 1618-1622 w zakładzie krakowskiego snycerza – Baltazara Kuncza. W ołtarzu mieścił się wspominany już wielkoformatowy obraz, przedstawiający Ukrzyżowanie, autorstwa Łukasza Porębskiego. W roku 1782 obraz powieszono w nawie bocznej, a w ołtarzu umieszczono gotycki Krucyfiks, przed którym modlił się bł. Michał Giedroyć i z którego – według przekazów – przemawiał do niego Chrystus. Po obu stronach centralnej niszy, umieszczono posągi świętych Piotra i Pawła. Zaś w górnej kondygnacji znajdują się posągi wyobrażające czterech ewangelistów, a pomiędzy nimi  obraz patrona kościoła – świętego Marka. Całość wieńczy przerywany przyczółek, z figurą pelikana.

Bocznym wyjściem, znajdującym się w prezbiterium, możemy następnie przejść do kruchty kościoła. Do niej przylega, umieszczona w przyziemiu wieży, kaplica Matki Boskiej Pocieszenia. Malowany, drewniany ołtarz pochodzi z XVIII wieku, zaś sam wizerunek Madonny powstał w latach czterdziestych XIX wieku. Zapraszamy do zwiedzania naszego kościoła.

Poniżej zamieszczamy galerię zdjęć.