Uroczystość 3 maja w Polsce jest wyjątkowym dniem, w którym splatają się dwa istotne wydarzenia o głębokim znaczeniu historycznym, patriotycznym i religijnym: Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski oraz Święto Konstytucji 3 Maja.

Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski

Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski jest głęboko zakorzeniona w polskiej tradycji katolickiej i związana z kultem maryjnym, który od wieków odgrywał kluczową rolę w życiu duchowym i narodowym Polaków. Początki tego święta sięgają XVII wieku, a jego ustanowienie wiąże się z dramatycznymi wydarzeniami historycznymi, które umocniły wiarę w opiekę Matki Bożej nad Polską.

Kluczowym momentem była obrona Jasnej Góry w 1655 roku podczas tzw. potopu szwedzkiego, czyli najazdu Szwecji na Rzeczpospolitą. Klasztor na Jasnej Górze, w którym przechowywany jest cudowny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, został oblężony przez wojska szwedzkie, ale dzięki determinacji obrońców, pod wodzą przeora Augustyna Kordeckiego, wytrzymał atak. To wydarzenie uznano za cud i znak szczególnej opieki Maryi nad Polską. Zwycięstwo to miało nie tylko znaczenie militarne, ale także moralne, przyczyniając się do ogólnonarodowego zrywu przeciwko najeźdźcy.

W 1656 roku, w podziękowaniu za ocalenie kraju, król Jan Kazimierz złożył we Lwowie Śluby Lwowskie. W uroczystym akcie ogłosił Maryję Królową Polski i zobowiązał się do szerzenia jej kultu, poprawy losu najuboższych oraz obrony wiary katolickiej. Śluby te były wyrazem głębokiej pobożności, ale także próbą zjednoczenia narodu w trudnym okresie wojny.

Kult Maryi jako Królowej Polski rozwijał się przez kolejne wieki, a Jasna Góra stała się narodowym sanktuarium i symbolem polskiej tożsamości. W 1920 roku, w obliczu zagrożenia ze strony bolszewickiej Rosji, biskupi polscy zwrócili się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o ustanowienie święta Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Papież Benedykt XV przychylił się do tej prośby, a święto zostało formalnie zatwierdzone. W 1962 roku papież Jan XXIII oficjalnie potwierdził tytuł Maryi jako Królowej Polski, a w 1966 roku, podczas obchodów Milenium Chrztu Polski, kardynał Stefan Wyszyński ponowił akt oddania narodu polskiego pod opiekę Matki Bożej.

Data 3 maja została wybrana na obchody tego święta ze względu na jej zbieżność z państwowym Świętem Konstytucji. Wybór ten podkreślał historyczne powiązanie kultu maryjnego z walką o wolność i niepodległość Polski.

Uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski jest jednym z najważniejszych świąt maryjnych w polskim Kościele katolickim. Obchodzona jest w całym kraju, szczególnie uroczyście na Jasnej Górze, gdzie odprawiane są msze święte z udziałem tysięcy pielgrzymów. W wielu parafiach organizowane są procesje, nabożeństwa i koncerty religijne. Uroczystość ta jest okazją do modlitwy za ojczyznę, dziękczynienia za opiekę Matki Bożej oraz prośby o błogosławieństwo dla narodu.

Kult Maryi jako Królowej Polski ma szczególne znaczenie w kontekście polskiej historii. W okresach zaborów, wojen i komunizmu Matka Boska była postrzegana jako symbol nadziei i niezłomności. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, zwany także Czarną Madonną, stał się ikoną narodową, a pielgrzymki na Jasną Górę – wyrazem jedności Polaków w walce o wolność i wiarę.

Święto Konstytucji 3 Maja upamiętnia uchwalenie Konstytucji 3 Maja w 1791 roku, będącej jednym z najważniejszych osiągnięć Rzeczypospolitej Obojga Narodów w okresie jej zmierzchu. Konstytucja ta była pierwszą w Europie i drugą na świecie (po Konstytucji Stanów Zjednoczonych z 1787 roku) nowoczesną ustawą zasadniczą. Przyjęta przez Sejm Czteroletni (1788–1792), zwany także Wielkim, była kulminacją reformatorskich wysiłków zmierzających do naprawy ustroju państwa, które w XVIII wieku było osłabione przez wewnętrzne problemy i zewnętrzne naciski.

Rzeczpospolita Obojga Narodów zmagała się wówczas z głębokim kryzysem politycznym, gospodarczym i militarnym. Kluczowym problemem był system liberum veto, który pozwalał pojedynczemu posłowi zerwać obrady sejmu, paraliżując proces decyzyjny. Dodatkowo, sąsiednie mocarstwa – Rosja, Prusy i Austria – ingerowały w wewnętrzne sprawy Polski, dążąc do utrzymania jej słabości, co ostatecznie doprowadziło do rozbiorów.

Konstytucja 3 Maja była odpowiedzią na te wyzwania. Jej twórcy, wśród których wyróżniali się m.in. Stanisław August Poniatowski, Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj i Stanisław Małachowski, dążyli do wzmocnienia państwa poprzez gruntowną reformę ustroju. Dokument został uchwalony w atmosferze patriotycznego zrywu, w Zamku Królewskim w Warszawie, przy poparciu większości posłów i w obecności tłumów warszawiaków.

Konstytucja 3 Maja wprowadziła szereg nowoczesnych rozwiązań, które miały na celu uzdrowienie ustroju Rzeczypospolitej:

• Zniesienie liberum veto: Decyzje sejmowe miały być podejmowane większością głosów, co eliminowało paraliż legislacyjny.
• Trójpodział władzy: Wprowadzono rozdzielność władzy ustawodawczej (Sejm), wykonawczej (król i Straż Praw) oraz sądowniczej, co było zgodne z ideami oświeceniowymi Monteskiusza.
• Wzmocnienie władzy centralnej: Król zyskał większe uprawnienia wykonawcze, a rząd (Straż Praw) miał koordynować administrację państwową.
• Prawa mieszczan: Konstytucja przyznała mieszczanom większe prawa polityczne, w tym możliwość nabywania ziemi i dostęp do urzędów.
• Ochrona chłopów: Choć nie zniesiono pańszczyzny, dokument zapowiadał prawną ochronę chłopów, co było krokiem w kierunku przyszłych reform.
• Monarchia dziedziczna: Zlikwidowano wolną elekcję, wprowadzając tron dziedziczny w dynastii Wettinów po śmierci Stanisława Augusta.

Te reformy miały na celu stworzenie silnego, nowoczesnego państwa zdolnego do obrony przed zewnętrznymi zagrożeniami. Konstytucja była postrzegana jako symbol nadziei na odrodzenie Rzeczypospolitej i zyskała ogromne poparcie społeczne.

Święto Konstytucji 3 Maja ustanowiono niemal natychmiast po uchwaleniu dokumentu, w 1791 roku, jako wyraz radości i patriotyzmu. Jednak już w 1792 roku, w wyniku konfederacji targowickiej i interwencji rosyjskiej, Konstytucja została obalona, a Polska utraciła niepodległość w wyniku rozbiorów (1772, 1793, 1795). W okresie zaborów obchodzenie święta było zakazane, a wszelkie przejawy patriotyzmu surowo karane, szczególnie w zaborze rosyjskim.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, w II Rzeczypospolitej, święto przywrócono w 1919 roku, stając się jednym z najważniejszych symboli państwowości. W okresie PRL (1945–1989) władze komunistyczne zakazały obchodów, uznając je za przejaw nacjonalizmu i opozycji wobec socjalistycznego porządku. Dopiero po transformacji ustrojowej, w 1990 roku, Sejm RP przywrócił 3 maja jako oficjalne święto państwowe, które od tego czasu jest obchodzone z udziałem najwyższych władz państwowych, wojska i społeczeństwa.

Dziś obchody Święta Konstytucji 3 Maja mają charakter patriotyczny i państwowy. W całej Polsce organizowane są uroczyste msze święte, parady wojskowe, koncerty, rekonstrukcje historyczne oraz wykłady i wystawy poświęcone historii Konstytucji. W Warszawie centralne uroczystości odbywają się na Placu Zamkowym, a prezydent i przedstawiciele rządu składają wieńce pod pomnikami związanymi z epoką Sejmu Czteroletniego. Święto jest także okazją do refleksji nad znaczeniem wolności, demokracji i suwerenności.

Połączenie tych dwóch wydarzeń sprawia, że 3 maja jest nie tylko świętem państwowym, ale także religijnym, które jednoczy Polaków wokół wspólnych wartości: wolności, wiary i miłości do Ojczyzny.

Oprac. s. Marzena Władowska CHR