Wielki Czwartek, rozpoczynający Triduum Paschalne, jest dniem o głębokim znaczeniu, który dla nas, chrześcijan, wiąże się z wydarzeniem Ostatniej Wieczerzy. Jednak jego korzenie tkwią w żydowskiej tradycji Paschy, co pozwala lepiej zrozumieć kontekst biblijny i duchowy tego wydarzenia.
- Kontekst biblijny
Wielki Czwartek jest zakorzeniony w wydarzeniu Ostatniej Wieczerzy (Mt 26, 17-30; Mk 14, 12-26; Łk 22, 7-39; J 13, 1-17), która odbyła się w kontekście żydowskiego święta Paschy (Pesach). Jezus jako Żyd obchodził tę ucztę zgodnie z tradycją, ale nadał jej nowy wymiar.
Ustanowienie Eucharystii: Ostatnia Wieczerza była ucztą paschalną, o czym świadczą słowa: „Nadszedł dzień Przaśników, w którym należało złożyć ofiarę paschalną” (Łk 22, 7). W tradycji żydowskiej Pascha upamiętnia wyzwolenie Izraelitów z niewoli egipskiej (Wj 12). Podczas Sederu – rytualnej uczty – spożywa się przaśny chleb (macę), gorzkie zioła (na wspomnienie goryczy niewoli egipskiej) i baranka (na wspomnienie baranka, którego krew ocaliła pierworodnych Hebrajczyków w Egipcie), uczestnicy recytują Hagadę – opowieść o wyjściu z Egiptu (najmłodszy pyta najstarszego: „Czym ta noc różni się od innych nocy?”). Żydowskie komentarze podkreślają, że chleb przaśny symbolizuje pośpiech wyzwolenia i pokorę, a baranek – ofiarę za grzechy. Jezus, biorąc chleb i wino, przekształca te symbole: „To jest Ciało moje” i „To jest moja Krew Przymierza” (Łk 22, 19; Mt 26, 28). W ten sposób ustanawia Eucharystię, która staje się nową Paschą – nie tylko wspomnieniem wyzwolenia z Egiptu, ale realnym udziałem w Jego ofierze za grzechy świata. Współczesny żydowski uczony, rabin Jonathan Sacks, zauważa, że Pascha jest opowieścią o wolności – w chrześcijaństwie Jezus staje się Barankiem Paschalnym (por. 1 Kor 5, 7), który przynosi wolność duchową.
Obmycie nóg uczniom: W Ewangelii Jana (J 13, 1-17) Jezus obmywa nogi uczniom, co nie było standardowym elementem Sederu, ale wpisuje się w żydowską duchowość pokory i służby. W tradycji żydowskiej rytualne obmywanie rąk (netilat jadajim) przed jedzeniem symbolizuje oczyszczenie, ale Jezus idzie dalej, obmywając nogi wykonuje gest sługi lub niewolnika. Rabiniczne komentarze, np. z Talmudu (traktat Pesachim), podkreślają, że Pascha wymaga wspólnoty i równości – wszyscy uczestnicy Sederu, niezależnie od statusu, wspólnie przeżywają wyzwolenie. Jezus, obmywając nogi, uczy, że prawdziwa wolność rodzi się z miłości i służby, co pogłębia sens Paschy jako wspólnotowego doświadczenia.
Przykazanie miłości: Jezus mówi: „Przykazanie nowe daję wam, abyście się wzajemnie miłowali” (J 13, 34). W kontekście Paschy, która celebruje jedność narodu wybranego, słowa te nabierają szczególnego znaczenia. Żydowskie komentarze do Tory, np. Miszna (Pirke Awot 1:12), uczą, że miłość bliźniego („kochaj bliźniego jak siebie samego”, Kpł 19, 18) jest fundamentem wspólnoty. Jezus podnosi to przykazanie na nowy poziom, wskazując na swoją miłość jako wzór – miłość ofiarną, aż po krzyż. W ten sposób Pascha staje się zapowiedzią nowego przymierza opartego na miłości.
Ustanowienie kapłaństwa: Słowa „To czyńcie na moją pamiątkę” (Łk 22, 19) łączą Eucharystię z kapłaństwem. Podczas Paschy żydowskiej nie ma kapłanów w sensie chrześcijańskim – rytuałowi przewodniczą głowy rodzin. Jednak ofiarowanie baranka paschalnego w Świątyni było zadaniem kapłanów (Wj 12, 6). Jezus, ustanawiając Eucharystię, staje się zarówno Kapłanem, jak i Ofiarą, a uczniom powierza kontynuację tego aktu. Żydowski filozof Filon z Aleksandrii (I w.) pisał, że Pascha jest dziękczynieniem za Bożą opiekę – w chrześcijaństwie to dziękczynienie (gr. eucharistia) staje się sakramentem.
- Znaczenie duchowe Wielkiego Czwartku
Wielki Czwartek objawia miłość Jezusa w Eucharystii, służbie i ofierze, a odniesienie do Paschy podkreśla ciągłość Bożego planu zbawienia.
Eucharystia jest nową Paschą, w której Jezus, Baranek Boży, oddaje się za nas. W żydowskim Sederze baranek symbolizuje odkupienie, a chleb przaśny – pokorę i gotowość do drogi. Jezus nadaje tym elementom sens eschatologiczny – Jego Ciało i Krew są pokarmem na życie wieczne. Żydowskie komentarze, np. Rasziego, wskazują, że Pascha uczy wdzięczności za Boże dary – Eucharystia jest najwyższym wyrazem tej wdzięczności.
Obmycie nóg pogłębia paschalny motyw wyzwolenia – Jezus pokazuje, że wolność to nie dominacja, ale służba. Podczas Paschy żydowskiej wspólnota gromadzi się w równości – Talmud (Pesachim 108a) uczy, że nawet najbiedniejsi mają uczestniczyć w uczcie. Jezus, klękając przed uczniami, uczy, że miłość jest konkretnym działaniem, które wzywa nas do życia w duchu pokory i służby.
Podczas Paschy kapłani składali ofiary w Świątyni, ale Jezus ustanawia nowe kapłaństwo, powierzając uczniom sprawowanie Eucharystii. Żydowskie źródła (Kpł) podkreślają rolę kapłanów jako pośredników między Bogiem a ludem – w chrześcijaństwie Jezus jest jedynym Pośrednikiem (1 Tm 2, 5), a kapłani uobecniają Jego ofiarę. Dla nas to okazja do modlitwy za kapłanów i refleksji nad własnym powołaniem.
Przeniesienie Najświętszego Sakramentu do ciemnicy symbolizuje przejście od uczty paschalnej (Ostatniej Wieczerzy) do Męki. Podczas Paschy żydowskiej wspomina się cierpienie niewoli, ale i nadzieję wyzwolenia – Jezus spełnia tę nadzieję, idąc na krzyż. To czas czuwania i zaufania Bogu w trudach i w cierpieniu, w duchu paschalnej wiary w odkupienie.
Oprac. s. Marzena Władowska CHR
